«Зимлі русинÿв на юг уд Карпат»: карпатські русины–греко-католикы ужгородської униатської традициї уд мижнародного узнання (1919) до комуністичеського прозелітизма (1950).

Abstract

Jako wspólnota kościelna Rusini zakarpaccy – grekokatolicy tradycji unii użhorodzkiej – po raz pierwszy zostali uznani na arenie międzynarodowej 19 września 1771 r., kiedy papież Klemens XIV pod naciskiem Apostolskiej Królowej Marii Teresy Habsburg kanonicznie ustanowił niepodległą grec-kokatolicką eparchię mukaczewską. Jako wspólnota etniczna po raz pierw-szy zostali uznani przez społeczność międzynarodową dzięki naciskom Sta-nów Zjednoczonych, gdy podczas konferencji pokojowej w Paryżu tereny, na których żyli, określono jako “rusińskie tereny na południe od Karpat”. Świadczyły o tym artykuły: traktatu wersalskiego, podpisanego 28 czerw-ca 1919 r. z Niemcami, traktatu Saint-Germain, podpisanego 10 września 1919 r. z Austrią, i traktatu w Trianon z 4 czerwca 1920 r., podpisanego z Węgrami.od tego momentu minęło zaledwie kilkadziesiąt lat, zanim Rusini za-karpaccy – grekokatolicy – stali się ofiarami komunistycznego prozelityzmu lat 1945-1950. Z powodu gwałtownej konwersji etniczno-religijnej nowego rządu Rusinów formalnie zaczęto nazywać Ukraińcami, a grekokatolików – wyznawcami kościoła prawosławnego. Poniższy artykuł nie skupia się na politycznych, ale na religijnych czynnikach, takich jak rola Stolicy Apostol-skiej w zachowaniu i kształtowaniu greckokatolickiej tożsamości Rusinów zakarpackich. W tym okresie rola ta przejawiała się kilkukrotnie: w 1924 r., kiedy stworzony został odrębny egzarchat w Pittsburghu dla Rusinów za-karpackich amerykańskiego pochodzenia; w 1937 r., gdy bullą papieską ogłoszone zostały prawa kościoła rusińskiego; oraz w 1940 i 1944 r., kiedy na przekór “uwarunkowaniom politycznym” Stolica Apostolska wyznaczyła Pavela Petra Gojdycha i Teodora Romżę, przedstawicieli Rusinów zakar-packich, na stanowisko biskupów eparchii preszowskiej i mukaczewskiej. W rezultacie, pomimo oficjalnego zakazu w ZSRR, Polsce, Czechosłowacji i Rumunii (“Siły tego świata”) po komunistycznym prozelityzmie (1945-1950), tożsamość etniczno-wyznaniowa Rusinów zakarpackich – grekoka-tolików tradycji unii użhorodzkiej – została zachowana dzięki Stolicy Apo-stolskiej (z łaski Bożej). Z chwilą upadku komunistycznego reżimu w tych krajach (1989-1991) tożsamość ta odrodziła się, jakby nigdy nie zniknęła.

As an ecclesiastical community, the Carpathian Ruthenians – Greek Catho-lics of the Uzhhorod union tradition first received international recognition on September 19, 1771, when Pope Clement XIV, under pressure from the Apostolic Queen Maria Theresa of Habsburg, canonically established an in-dependent Mukachevo diocese of the Greek rite. As an ethnic community, at first they were recognized by the international society as “the Ruthenian lands on south of the Carpathians” at the Paris Peace Conference under the influence of USA. That was manifested in separate articles of the Treaty of Versailles signed on 28th June 1919 with Germany, of the Treaty of Saint-Germain signed on 10th September 1919 with Austria and of the Treaty of -Trianon on 4 June 1920, signed with Hungary. only a few decades will pass from this moment before the Carpathian Ruthenians – Greek Catholics – will became victims of communist proselyt-ism of the years 1945-1950. Because of the new government’s violent ethno-religious conversion, the Ruthenians were officially named as Ukrainians and Greek Catholics as orthodox.This article focuses not so much on the political as on the religious fac-tors, such as the role of the Holy Seein preserving and shaping the Car-patho-Rusyn Greek Catholics identity. During this period, this role was manifested several times: in 1924, when a separate exarchate for American Carpatho-Ruthenians in Pittsburgh was created, in 1937, when, the Papal bull declared the rights of the Ruthenian Church, and in 1940 and 1944, when, contrary to “political circumstances,” the Holy See appointed Car-patho-Ruthenians Pavel Petro Gojdych and Teodor Romzha as ordinary bishops of the Presov and Mukachevo dioceses.As a result, despite the official ban in the USSR, Poland, Czechoslovakia, and Romania (“The Powers of This World”) after the communist proselyt-ism (1945-1950), the ethno-confessional identity of the Carpathian Ruthe-nians – Greek-Catholics of the Uzhhorod Union tradition was preserved thanks to the Holy See (by the grace of God). As soon as the communist regime in these countries collapsed (1989-1991), this identity was revived as if it had never disappeared.